Cơ chế miễn dịch của cơ thể sau khi mắc cúm A
Khi cơ thể bị nhiễm virus cúm A, hệ miễn dịch sẽ phản ứng để bảo vệ và chống lại sự xâm nhập của virus. Sau khi virus cúm A vào cơ thể, hệ miễn dịch sẽ nhận diện và kích hoạt các tế bào miễn dịch như đại thực bào, tế bào lympho T và tế bào lympho B. Đại thực bào là những tế bào đầu tiên tấn công và tiêu diệt virus, đồng thời kích thích các tế bào lympho T và lympho B phát triển. Tế bào lympho T giúp tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus, trong khi tế bào lympho B sản xuất kháng thể để nhận diện và làm vô hiệu hóa virus.
Quá trình này giúp cơ thể chống lại sự lây lan của virus cúm và mau chóng phục hồi sức khỏe. Sau khi khỏi bệnh, cơ thể sẽ lưu giữ một “bộ nhớ miễn dịch” nhờ vào các tế bào B nhớ và tế bào lympho T ghi nhớ các đặc điểm của virus. Điều này có nghĩa là nếu cơ thể tiếp xúc với virus cúm A lần nữa, hệ miễn dịch có thể phản ứng nhanh chóng và mạnh mẽ để loại bỏ virus trước khi bệnh phát triển nặng. Tuy nhiên, do virus cúm A có khả năng biến đổi gen, cơ thể có thể không hoàn toàn miễn dịch với các chủng virus mới, khiến khả năng tái nhiễm vẫn có thể xảy ra.
Cúm A có bị lại không? Có tái nhiễm không?
Cúm A có thể bị lại và thậm chí nguy cơ tái nhiễm là rất cao. Lý giải vấn đề này, chuyên gia của Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết mặc dù cơ thể người bệnh sẽ tạo ra một số kháng thể để chống lại virus cúm A sau lần nhiễm đầu tiên, nhưng virus cúm A rất đặc biệt bởi chúng có khả năng biến đổi gen nhanh chóng, dẫn đến sự xuất hiện của các chủng mới. Khi đó, hệ miễn dịch của cơ thể không thể nhận diện và chống lại virus mới hiệu quả, tạo điều kiện cho tái nhiễm.
Điều này có nghĩa là dù cơ thể đã từng mắc cúm A và sản sinh kháng thể, người bệnh vẫn có thể bị nhiễm lại với một chủng virus khác hoặc một biến thể mới của cúm A trong những lần tiếp theo. Thực tế, các trường hợp tái nhiễm cúm A không phải là hiếm, đặc biệt là trong những năm cúm có sự biến đổi mạnh về gen. Ngoài ra, hệ miễn dịch của mỗi người cũng có sự khác biệt, nên mức độ bảo vệ sau khi nhiễm cúm A có thể khác nhau giữa các cá nhân. Do vậy, việc tiêm vắc xin phòng cúm đầy đủ, đúng lịch hàng năm là biện pháp hiệu quả để bảo vệ cơ thể trước nguy cơ tái nhiễm và giúp giảm nguy cơ mắc bệnh nặng.
Nguyên nhân mắc lại cúm A
1. Sự khác biệt giữa các chủng virus cúm A
Nguyên nhân khiến người bệnh có thể mắc lại cúm A có liên quan mật thiết đến sự tiến hóa phức tạp và khả năng biến đổi liên tục của virus cúm A. Đây là một loại virus thuộc họ Orthomyxoviridae, sở hữu bộ gen RNA, vốn rất dễ xảy ra các biến đổi di truyền. Một đặc tính quan trọng của virus cúm A là nó có bộ gen dạng phân đoạn, gồm 8 phân đoạn RNA riêng biệt. Điều này tạo điều kiện cho sự “biến thể kháng nguyên” (antigenic drift) và “hoán vị kháng nguyên” (antigenic shift) giữa các phân đoạn gen của hai hoặc nhiều chủng virus cùng nhiễm trên một tế bào vật chủ.
Trong đó, sự hoán vị kháng nguyên làm cho virus hình thành các chủng mới hoàn toàn, có thể khác biệt về mặt cấu trúc so với các chủng cũ mà cơ thể đã từng tiếp xúc. Do đó, các kháng thể được sản sinh trong lần nhiễm đầu tiên có thể không còn hiệu quả trong việc nhận diện và tiêu diệt các chủng virus mới.
Trong khi đó, các biến thể kháng nguyên là sự thay đổi dần dần, ngẫu nhiên ở các gen mã hóa protein hemagglutinin (H) và neuraminidase (N) trên bề mặt virus. Sự biến đổi này dẫn đến những thay đổi nhỏ nhưng tích lũy, khiến hệ thống miễn dịch khó phát hiện, điều này góp phần tạo nên những dịch cúm hàng năm và khả năng tái nhiễm cao.
Các chủng virus cúm A được phân loại dựa trên sự kết hợp của 18 kháng nguyên Hemagglutinin (H) và 11 kháng nguyên Neuraminidase (N). Các biến thể thường gặp nhất ở người bao gồm A/H1N1, A/H3N2, A/H5N1 và A/H7N9. Mỗi chủng này đều có nguồn gốc, quá trình lây lan và mức độ nguy hiểm khác nhau.
Ví dụ, A/H1N1 từng được biết đến với tên gọi “cúm lợn” và có nguồn gốc từ nhiều loài, trong khi A/H5N1 và A/H7N9 là các chủng lưu hành chủ yếu ở gia cầm, nhưng có thể lây lan sang người, gây tử vong cao. Các chủng này cũng khác nhau về mức độ nguy hiểm và khả năng lây lan; chẳng hạn, A/H3N2 tuy không gây chết nhiều như A/H5N1, nhưng lại có khả năng lây truyền cao, phổ biến vào các mùa cúm.
Mỗi năm, các chủng virus cúm A có thể thay đổi và những biến thể này có thể gây ra những đợt dịch mới, khiến cơ thể dễ dàng bị nhiễm lại dù trước đó đã từng mắc bệnh. Vì vậy, hệ miễn dịch không thể bảo vệ cơ thể hoàn toàn trước mọi chủng virus cúm A, đặc biệt là khi virus đã thay đổi và trở nên khác biệt so với chủng trước. Điều này cũng là lý do vì sao vắc xin cúm mùa cần được tiêm nhắc lại hàng năm để đối phó với những biến thể mới của virus. Ngoài Sự khác biệt giữa các chủng thì cúm A có bị lại không còn phụ thuộc vào sự biến đổi của virus cúm A.
2. Sự biến đổi của virus cúm A
Nguyên nhân mắc lại cúm A chủ yếu là do sự biến đổi liên tục của virus cúm A, khiến cơ thể không thể duy trì khả năng miễn dịch lâu dài. Virus cúm A có đặc tính biến đổi di truyền nhanh chóng qua hai cơ chế chính: biến thể kháng nguyên và hoán vị kháng nguyên. Đột biến điểm là sự thay đổi nhỏ trong cấu trúc gen của virus, trong khi thay đổi kháng nguyên là những thay đổi lớn hơn trong các protein bề mặt của virus, khiến cho cơ thể không thể nhận diện được virus trong lần nhiễm tiếp theo.
Những biến đổi này dẫn đến sự xuất hiện của các chủng virus mới mà cơ thể chưa từng gặp phải, làm giảm hiệu quả của các kháng thể sản sinh trong lần mắc cúm trước đó. Vì vậy, dù người bệnh có thể đã miễn dịch với một chủng nhất định, nhưng khi virus thay đổi, khả năng tái nhiễm vẫn rất cao. Thêm vào đó, virus cúm A cũng có thể lây lan mạnh mẽ và gây dịch trong cộng đồng, khiến nguy cơ tái nhiễm càng lớn. Chính vì vậy, việc tiêm vắc xin cúm mùa hàng năm là cần thiết để bảo vệ cơ thể trước các chủng virus mới, đồng thời tăng cường hệ miễn dịch.
Sự biến đổi liên tục của virus cúm A không chỉ là một thách thức y khoa mà còn đặt ra những nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Sự kết hợp giữa các đổi mới di truyền thông qua hoán vị kháng nguyên và biến thể kháng nguyên giúp virus có khả năng thích nghi vượt trội, tạo điều kiện cho sự tái xuất hiện hoặc thậm chí bùng phát đại dịch cúm mới.
Đặc biệt, các hiện tượng biến đổi kháng nguyên liên quan chặt chẽ đến môi trường và vật chủ, nơi các loài động vật như gia cầm, lợn và chim hoang dã đóng vai trò là nguồn lưu trữ, lây truyền gen di truyền của virus. Quá trình này làm nảy sinh các chủng virus mới, có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch của cơ thể ngay cả khi đã tiêm phòng trước đó, do vắc xin chỉ hiệu quả với những chủng virus xác định tại thời điểm sản xuất.