Sức đề kháng là gì?
Sức đề kháng là năng lực cơ thể tự phòng vệ, chống lại sự xâm nhập và tấn công của các tác nhân, yếu tố gây bệnh như virus, vi khuẩn, vi nấm… Có 2 loại sức đề kháng, bao gồm đề kháng tự nhiên và đề kháng thu được, trong đó:
Đề kháng tự nhiên là sức đề kháng bẩm sinh đã có, bao gồm tế bào đại thực bào (Macrophage – Các tế bào bạch cầu tiêu diệt các hạt và tế bào có hại, vi khuẩn, vi khuẩn chết, tế bào chết…), tế bào sát thủ tự nhiên (NK Cell – Một bạch huyết bào có khả năng gây độc tế bào, khiến các tế bào có hại chết tự phát, bảo vệ cơ thế).
Đề kháng tự nhiên được hình thành khi trẻ còn là bào thai nhờ cơ chế truyền đề kháng thụ động từ người mẹ sang thai nhi thông qua nhau thai. Sau khi chào đời, đề kháng tự nhiên vẫn tiếp tục được duy trì truyền thụ động từ mẹ sang trẻ sơ sinh thông qua sữa mẹ. Khi trẻ lớn lên, sức đề kháng tự nhiên sẽ suy giảm và mất dần theo thời gian, đòi hỏi trẻ cần phải được bổ sung đề kháng để bảo vệ trẻ khỏi sự tấn công của các tác nhân gây bệnh.
Đề kháng thu được (hay còn gọi là đề kháng thích ứng) là sức đề kháng xuất hiện khi cơ thể đối mặt với các tác động trực tiếp từ bên ngoài, bao gồm đề kháng do tiêm vắc xin, sử dụng các chế phẩm kích thích tăng cường sức đề kháng…
Trong đó, đề kháng thu được từ việc tiêm ngừa vắc xin thường mang lại hiệu quả bảo vệ cao với đáp ứng miễn dịch bền vững thông qua cơ chế huấn luyện hệ miễn dịch của cơ thể chủ động làm quen, nhận biết và ghi nhớ các tác nhân gây bệnh, nhờ đó kích thích hệ thống miễn dịch sản sinh ra các kháng thể đặc hiệu tự nhiên, giúp cơ thể chống lại sự xâm nhập, tấn công và gây bệnh của các tác nhân gây hại nếu tiếp xúc trong tương lai.
Những yếu tố nào cấu thành sức đề kháng?
Sức đề kháng của cơ thể được cấu thành từ 7 thành phần chính, bao gồm:
- Tế bào bạch cầu: Là một phần của hệ bạch huyết, nhân tố chính yếu góp phần tạo nên sức đề kháng của cơ thể. Tế bào bạch cầu được tạo ra trong tủy xương, bao gồm các tế bào lympho (B, T và tế bào tiêu diệt tự nhiên) và nhiều loại tế bào miễn dịch khác. Các tế bào bạch hầu hoạt động bằng cách di chuyển theo đường máu và mô trên khắp cơ thể nhằm tìm kiếm và phát hiện những “kẻ xâm lược” bên ngoài như virus, vi khuẩn, ký sinh trùng, vi nấm… đồng thời tiến hành cuộc tấn công, tiêu diệt những “kẻ xâm lược”. [1]
- Kháng thể: Là yếu tố có chức năng giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh hoặc độc tố của tác nhân gây bệnh tạo ra. Kháng thể hoạt động thông qua việc cố gắng nhận biết sự hiện diện của các chất kháng nguyên bề mặt của tác nhân gây bệnh hoặc chất kháng nguyên bề mặt có trong độc tố của tác nhân gây bệnh tiết ra, sau đó đánh dấu chúng lại và xếp chúng vào danh mục các yếu tố ngoại lai, hay còn gọi là yếu tố xâm nhập từ bên ngoài môi trường. Cuối cùng kháng thể sẽ cùng các tế bào, protein và hóa chất có liên quan tấn công và tiêu diệt các kháng nguyên đã được đánh dấu.
- Hệ thống bổ thể: Là một chuỗi các enzym được tạo thành từ các protein có chức năng hỗ trợ hoạt động của kháng thể, có chức năng bảo vệ cơ thể, chống lại các nhiễm trùng.
- Hệ thống bạch huyết: Tương tự hệ tĩnh mạch, hệ bạch huyết là một mạng lưới với vô số các mạch ống bạch huyết có thành mỏng phân bố khắp cơ thể. Hệ thống bạch huyết có chức năng quản lý mức chất lỏng trong cơ thể, thực hiện các phản ứng có liên quan với tác nhân gây bệnh, đối phó với tế bào ung thư, xử lý các sản phẩm tế bào bất thường có nguy cơ gây rối loạn hoặc bệnh tật cho cơ thể và hấp thụ một số chất béo từ ruột.
- Lách: Là cơ quan lọc máu giúp loại bỏ các tác nhân có hại xâm nhập vào cơ thể và phá hủy các tế bào hồng cầu già hoặc bị rối loạn chức năng. Lách cũng có thể tạo ra các tế bào có chức năng chống lại tác nhân gây bệnh như kháng thể và các tế bào lympho.
- Tủy xương: Là mô xốp bên trong xương, có chức năng tạo ra các tế bào bạch cầu giúp cơ thể chống nhiễm trùng, tế bào hồng cầu giúp cơ thể vận chuyển oxy và tiểu cầu góp phần vào quá trình đông máu.
- Tuyến ức: Là cơ quan có 2 thùy dạng tháp có đáy tựa lên màng tim và đỉnh tháp kéo dài đến phần dưới của cổ. Tuyến ức có chức năng lọc và theo dõi hàm lượng máu của cơ thể, đồng thời sản sinh ra các tế bào bạch cầu lympho T, có chức năng chống lại các tác nhân gây bệnh, ngăn ngừa nhiễm trùng diễn ra trong cơ thể.